Investeringstoets Defensieindustrie
Het kabinet werkt aan een stelsel van veiligheidstoetsen voor investeringen, fusies en overnames die een risico kunnen vormen voor de nationale veiligheid. Hiermee wil de overheid vitale infrastructuur, beheerders van bedrijfscampussen en essentiële bedrijven en technologie beschermen. Op dit moment bestaan al wettelijke sectorspecifieke investeringstoetsen in de elektriciteits-, gas- en telecommunicatiesector. Ook is er inmiddels een (nog in werking te treden) algemene wet die als vangnet dient voor sectoren die (nog) geen eigen investeringstoets hebben. Er wordt nu bovendien gewerkt aan een sectorale investeringstoets op het gebied van defensie-industrie.
Categorieën
Voor de Defensie- en Veiligheidssector zijn twee investeringstoetsen specifiek van belang:
- Het genoemde vangnet Wet veiligheidstoets investeringen, fusies en overnames
- – en de in voorbereiding zijnde sectorale investeringstoets voor de defensie-industrie. Een onderneming uit de Defensie- en Veiligheidssector zal – na inwerkingtreding van sectorale investeringstoets voor de defensie-industrie niet tegelijk onder beide toetsen vallen, zodat er geen dubbele toetsing plaatsvindt.
Wet Vifo
De Wet veiligheidstoets, investeringen, fusies en overnames (Vifo) is op 18 mei 2022 tot wet verheven en op 1 juni 2023 in werking getreden. Feitelijk is het een screening waar drie soorten bedrijven mee te maken kunnen krijgen: vitale aanbieders, beheerders van bedrijfscampussen en ondernemingen die actief zijn op het gebied van sensitieve technologie.
Vitale aanbieders, beheerders van bedrijfscampussen, en sensitieve technologieën
Vitale aanbieders zijn ondernemingen die vitale processen uitvoeren. Deze zijn zo belangrijk voor de Nederlandse samenleving, dat uitval of verstoring tot grote maatschappelijke ontwrichting kan leiden. Daarnaast zijn er ondernemingen met sensitieve technologie die beschikken over bepaalde kennis of informatie over deze technologie die gevolgen kan hebben voor de nationale veiligheid als deze uitlekt of wordt aangetast. Tot slot zijn er beheerders van bedrijfscampussen met publiek-private samenwerking aan technologieën en toepassingen die van economisch en strategisch belang zijn voor Nederland.
Een voorgenomen investering in, fusie met, overname van of ander type verwervingsactiviteit die op een onderneming ziet die onder de Wet vifo valt, moet worden gemeld aan het Bureau Toetsing Investeringen op risico’s voor de nationale veiligheid. De melding moet worden gedaan door de verwerver of de onderneming die doel is van de verwervingsactiviteit. Op grond van de Wet vifo kunnen de volgende soorten ondernemingen onderwerp zijn van een verwervingsactiviteit: ondernemingen die diensten leveren die vitaal zijn voor de Nederlandse samenleving en beheerders van bedrijfscampussen of ondernemingen die actiefzijn op het gebied van sensitieve technologie. Om welke soorten ondernemingen het precies gaat, is in de Wet vifo en de uitwerking daarvan bepaald.
Een kwaadwillende partij zou via een investering bijvoorbeeld zeggenschap kunnen krijgen in een Nederlandse onderneming die hoogwaardige technologie met militaire toepassingen ontwikkelt. Als een ongewenste partij zo’n onderneming overneemt, kan die techniek in verkeerde handen komen en tegen Nederlandse veiligheidsbelangen worden ingezet.
Onder sensitieve technologie vallen militaire goederen en dual-use goederen (goederen die zowel civiel alsook militair kunnen worden toegepast) waarvoor een exportvergunning moet worden aangevraagd. Welke goederen dit momenteel zijn, is bepaald in Europese regelgeving. Voor nieuwe technologieën bepaalt de Rijksoverheid via een algemene maatregel van bestuur (AMvB) die in voorbereiding is welke sensitieve technologieën nog meer onder de wet Vifo zullen vallen. Ook kunnen in die AMvB bepaalde militaire goederen en dual-use goederen wordt uitgezonderd.
Vangnet met terugwerkende kracht
De Wet vifo gaat gelden voor ondernemingen waar nog geen sectorspecifieke toets voor is. Zo fungeert de Wet vifo als vangnet voor gebieden waarvoor (nog) geen sectorale investeringstoets bestaat die wettelijk is vastgelegd.
De Wet vifo regelt dat ook overnames, investeringen en andere verwervingsactiviteiten die vanaf 8 september 2020 tot de inwerkingtreding van deze wet hebben plaatsgevonden met terugwerkende kracht getoetst worden. Dit kan alleen wanneer er een op redelijke grond gebaseerd vermoeden is dat een verwervingsactiviteit een risico voor de nationale veiligheid zou kunnen opleveren en de Minister van Economische Zaken en Klimaat vervolgens een last tot melding van die activiteit heeft opgelegd. Het gaat dan wel om verwervingsactiviteiten te aanzien van vitale aanbieders en ondernemingen die dual use technologie of militaire goederen exploiteerden.
Sectorale investeringstoets defensie-industrie
De Wet vifo richt zich niet primair op toeleveranciers van aanbieders van vitale processen. Er is daarom naast de Wet vifo ook een investeringstoets specifiek voor de defensie-industrie in de maak. Het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat en het Ministerie van Defensie zijn daarvoor verantwoordelijk. Deze nieuwe investeringstoets is er ter voorkoming dat bepaalde overnames en investeringen in essentiële leveranciers van de krijgsmacht leiden tot risico’s voor de nationale veiligheid, en in het bijzonder voor het vitale proces ‘Inzet defensie’.
Opdrachten worden in het kader van deze veranderingen getoetst aan de hand van een risicoanalyse, waarbij een oordeel wordt gevormd over de kwetsbaarheden ten aanzien van producent, product, productie en life cycle. Daarnaast werkt het kabinet aan een wet op de sectorale investeringstoets voor de defensie-industrie. Het accent bij het wetsvoorstel sectorale investeringstoets defensie-industrie ligt op het waarborgen van strategische autonomie en bevoorradings- en leveringszekerheid (ook voor toekomstige behoeften en nieuwe technologische ontwikkelingen).
De wettelijke grondslag voor deze sectorale investeringstoets is op dit moment in voorbereiding. Naar verwachting zal de investeringstoets defensie-industrie eind 2023 in internetconsultatie gaan. Volgens de planning zal de wet in 2023 aan de Tweede Kamer worden aangeboden.
Risico’s investeringstoetsen
De sectorale investeringstoets voor de defensie-industrie benadrukt het belang van de (defensie-)industrie als vitaal onderdeel van de veiligheidsketen. Door specifieke maatregelen te nemen tegen ongewenste overnames van en investeringen in voor de krijgsmacht essentiële leveranciers, kunnen die voor Nederland behouden blijven. Dat is een verstandige aanpak.
Tegelijk moet ook rekening gehouden worden met mogelijke nadelige neveneffecten. De defensie- en veiligheidsindustrie is een internationaal gerichte sector waarbij veel Nederlandse bedrijven zakendoen of onderdeel zijn van internationale toeleveringsketens of bedrijven. De NIDV is van mening dat wetgeving hiermee rekening dient te houden en negatieve effecten zo veel mogelijk moet mitigeren.